Ek katkılar sonucu Sınıf 4,1 maddeleri, Bölüm 3.2 Tablo A'da ismen belirtilen maddelerin ait oldukları risk kategorilerinden farklı kategorilere girdikleri takdirde, bu karışımlar ve çözeltiler, asıl tehlike derecelerine göre ait oldukları kayıtlara atanır.
NOT: Çözeltilerin ve karışımların (müstahzarlar ve atıklar gibi) sınıflandırılması için, ayrıca, bkz. 2.1.3.
Ambalajlama gruplarının atanması
Bölüm 3.2 Tablo A'daki çeşitli kayıtlar altında sınıflandırılmış alevlenir katılar, Test ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1'deki test prosedürleri esas alınarak paketleme grubu II'ye veya III'e, aşağıdaki kriterlere uygun olarak, atanır:
(a) Test edildiğinde 100 mm’lik bir uzaklık için yanma süresi 45 saniyeden az olan, çabuk tutuşabilir alevlenir katılar aşağıdaki şekilde gruplara atanır:
Paketleme grubu II: Alev ıslatılmış bölgeyi geçiyorsa;
Paketleme grubu III: Islatılmış bölge alevi en azından dört dakika için durdurabiliyorsa;
(b) Metal tozları veya metal alaşımlarının tozları aşağıdaki şekilde gruplara atanır:
Paketleme grubu II: Test edildiğinde, tepkime tüm numune boyunca beş dakikada
veya daha az sürede yayılıyorsa;
Paketleme grubu III: Test edildiğinde, tepkime tüm numune boyunca beş dakikadan daha fazla bir sürede yayılıyorsa.
Sürtünmeden dolayı yangına neden olabilen katılar için, paketleme grubu mevcut kayıtlarla kıyaslanarak veya herhangi özel bir hükme göre atanır.
Kendiliğinden tepkimeye giren maddeler Tanımlar
ADR'nin amaçları için, ısısı sabit olmayan kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, oksijen (hava) katılmasa da şiddetli ekzotermik bozunma tepkimesi verme eğilimindedir. Aşağıdakileri karşıladığı takdirde maddeler, Sınıf 4.1'deki kendiliğinden tepkimeye giren maddeler olarak düşünülmez:
(a) Sınıf 1 kriterlerine göre patlayıcı maddeler;
(b) %5 veya daha fazla alevlenir organik madde içeren yükseltgen madde karışımlarının Not 2'de belirtilen sınıflandırma prosedürüne tabi olması haricinde, Sınıf 5.1 için sınıflandırma prosedürü (bkz. 2.2.51.1) uyarınca yükseltgen maddeler;
(c) Sınıf 5.2 kriterlerine göre organik peroksit (bkz. 2.2.52.1);
(d) Bozulma ısısı 300 J/gr değerinden az veya
(e) Bozulmanın kendiliğinden hızlanan dekompozisyon sıcaklığı (SADT) (bkz. aşağıdaki
Not 3), 50 kg.lık bir ambalaj için 75 °C'nin üstünde.
NOT 1: Bozulma ısısı, uluslararası kabul görmüş herhangi bir yöntem kullanılarak saptanabilir; örn., ayrımsal taramalı kalorimetri ve adiyabatik kalorimetri.
NOT 2: %5 veya daha fazla alevlenir organik madde içeren, yukarıdaki (a), (c), (d) veya (e)’de belirtilen kriterleri karşılamayan, Sınıf 5.1 kriterlerini karşılayan yükseltgen madde karışımları, kendiliğinden tepkimeye giren madde sınıflandırma prosedürüne tabidir.
Kendiliğinden tepkimeye giren madde, b tipi ila F özellikleri gösteren bir karışım, Sınıf 4.1’e ait kendiliğinden tepkimeye giren madde olarak sınıflandırılır.
Kendiliğinden tepkimeye giren madde, tip G özelliklerini gösteren bir karışımın, Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım II, alt başlık 20.4.3 (g)'de verilen ilke uyarınca Sınıf 5.1'e ait bir madde olarak sınıflandırıldığı (bkz. 2.2.51.1) düşünülür.
NOT 3: Kendiliğinden hızlanan dekompozisyon sıcaklığı (SADT), taşıma sırasında ambalajlardaki maddelerde kendi kendine hızlanan dekompozisyonun görülebileceği en düşük sıcaklık anlamına gelir. SADT'nin saptanması ile ilgili zorunluluklar, Testler ve Kriterler Elkitabı Kısım II, Bölüm 20'de ve başlık 28.4'te verilmiştir.
NOT 4: Kendiliğinden tepkimeye giren madde özelliği gösteren herhangi bir madde, 2.2.42.1.5'e göre Sınıf 4.2 içerisinde sınıflandırılmak üzere pozitif test sonucu verse bile, bu şekilde sınıflandırılır.
Özellikler
Kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin dekompozisyonu, ısı, katalitik katışkılarla (örn., asitler, ağır metal bileşikleri, bazlar) temas, sürtünme veya darbe yoluyla başlatılabilir. Dekompozisyon hızı, sıcaklık ile artar ve maddeye göre değişiklik gösterir. Özellikle ateşlenme olmamışsa, dekomposizyon, zehirli gaz veya buharların açığa çıkmasına neden olabilir. Belirli bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler için sıcaklığın denetlenmesi gereklidir. Bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, özellikle bir kap içerisinde bulunuyorlarsa, patlayarak bozulabilir. Bu özellik seyrelticilerin eklenmesiyle veya uygun ambalajların kullanılmasıyla değiştirilebilir. Bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler şiddetle yanar. Örnek olarak, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler aşağıda listelenen tipte bazı bileşiklerdir:
Alifatik azo bileşikler (-C-N=N-C-);
Organik azidler (-C-N3);
Diazonyum tuzları (-CN2+ Z);
N-nitroso bileşikleri (-N-N=O) ve
Aromatik sulfohidrazidler (-SO2-NH-NH2).
Bu liste tam değildir ve başka tepkime grupları olan maddelerin ve bazı madde karışımlarının benzer özellikleri olabilir.
Sınıflandırma
Kendiliğinden tepkimeye giren maddeler tehlike derecelerine göre yedi tipe ayrılır. Kendiliğinden tepkimeye giren madde tipleri, teste tabi tutulduğu ambalaj içinde taşınmasına izin verilmeyen A tipinden, Sınıf 4.1'in kendiliğinden tepkimeye giren maddelerine ilişkin hükümlerine tabi olmayan G tipine kadar değişir. B tipi ve F arasındaki sınıflandırma, bir ambalaj içerisinde bulunmasına izin verebilecek azami miktar ile doğrudan doğruya ilişkilidir. Sınıflandırma için uygulanacak prensiplere ek olarak, uygulanabilir sınıflandırma prosedürleri, test yöntemleri ve kriterler ve uygun örnek test raporu, Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım II’de verilmiştir.
Sınıflandırılmış ve 2.2.41.4’te listelenen ambalajlarda taşınmasına izin verilmiş kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, 4.1.4.2, ambalajlama talimatı IBC520’de listelenen IBC’lerde taşınmasına izin verilmiş olanlar ve Bölüm 4.2 uyarınca tanklarda taşınmasına izin verilmiş olanlar 4.2.5.2, portatif tank talimatı T23’te listelenmiştir. Listede yer alan, izin verilmiş her madde, Bölüm 3.2 Tablo A’da (UN No. 3101 ila 3120) genel bir kayda atanmıştır ve ilgili ikincil riskler ve taşıma bilgisini içeren dipnotlar verilmiştir.
Toplu kayıtlar aşağıdakileri belirtir:
- B tipi ila F tipindeki kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, bkz. yukarıdaki 2.2.41.1.11;
- Fiziksel hal (sıvı/katı) ve
- Sıcaklık kontrolü (gerektiğinde), bkz. aşağıda verilen 2.2.41.1.17.
2.2.41.4’te listelenmiş kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin sınıflandırılmaları teknik olarak saf madde esaslarına dayanır (%100’den daha düşük konsantrasyonların belirtildiği durumlar hariç).
2.2.41.4, 4.1.4.2, ambalajlama talimatı IBC520’de veya 4.2.5.2, portatif tank talimatı T23’te listelenmemiş kendiliğinde reaktif maddelerin sınıflandırılması ve toplu bir kayda atanması, menşei ülkenin yetkili makamı tarafından test raporuna bağlı olarak yapılır. Onay beyanı, sınıflandırma ve ilgili taşıma koşullarını içerir. Menşei ülke ADR'ye Anlaşmaya Taraf Ülke değilse, taşıma koşulları ve sınıflandırma sevkiyatın ilk ulaşacağı ADR Anlaşmaya Taraf Ülke ülkesinin yetkili makamı tarafından belirlenir.
Çinko bileşikleri gibi etkinleştirici maddeler, tepkimeyi değiştirmek için bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddelere eklenebilir. Etkinleştiricinin tipine ve konsantrasyonuna bağlı olarak, bu ekleme ısıl kararlılıkta bir azalmaya ve patlayıcı özelliklerde bir değişime neden olabilir. Bu özelliklerin herhangi biri değiştirildiği takdirde, yeni formülasyon sınıflandırma prosedürüne göre işlem görecektir.
Test sonuçlarının tümünün elde olmadığı ve ek testler veya incelemeler için taşınması gereken,2.2.41.4'te listelenmemiş kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin veya kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin formülasyonlarının numuneleri, aşağıdaki koşulların sağlanması şartıyla, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler için c tipi'deki uygun kayıtlardan birine atanır:
- Mevcut veriler, numunenin, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler b tipi'den daha tehlikeli olmadığını gösterir;
- Numune, ambalajlama yöntemi OP2’ye göre ambalajlanmış ve her taşıma ünitesi için miktar 10 kg. ile sınırlıdır;
- Mevcut veriler, kontrol sıcaklığının, varsa, herhangi bir tehlikeli bozulmayı önleyecek kadar düşük ve herhangi tehlikeli bir faz ayrışmasını önleyecek kadar yüksek olduğunu gösterir.
Duyarlılığın azaltılması
Taşıma sırasında güvenliği sağlamak amacıyla, birçok durumda, bir seyreltici kullanılarak kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin duyarlılığı azaltılır. Bir madde yüzdesinin şart koşulduğu durumlarda, bu, en yakın tamsayıya yuvarlanmış kütle yüzdesini verir. Bir seyreltici madde kullanılmışsa, kendiliğinden tepkimeye giren madde, seyrelticinin taşıma sırasındaki şekliyle ve konsantrasyonuyla teste tabi tutulur. Ambalajdan sızıntı halinde, kendiliğinden tepkimeye giren maddenin tehlikeli derecede yoğunlaşmasına yol açabilecek seyrelticiler kullanılmaz. Herhangi bir seyreltici, kendiliğinden tepkimeye giren madde ile uyumlu olmalıdır. Bu anlamda, uyumlu seyrelticiler, kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin ısıl kararlılığı üzerinde ve tehlike tipinde ciddi bir etki yapmayacak katılar ve sıvılardır. Sıcaklık kontrolü gerektiren formülasyonlardaki sıvı seyrelticilerin (bkz.2.2.41.1.14) kaynama noktaları en az 60 °C’dir ve parlama noktaları 5 °C'den az değildir. Sıvının kaynama noktası, kendiliğinden tepkimeye giren maddenin kontrol sıcaklığından en az 50°C daha yüksektir.
Sıcaklık kontrolü zorunlulukları
Belirli kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, sadece sıcaklığı kontrollü koşullarda taşınabilir. Kontrol sıcaklığı, kendiliğinden tepkimeye giren maddenin güvenli bir şekilde taşınabileceği en yüksek sıcaklıktır. Taşıma sırasında, bir ambalajın hemen çevresindeki sıcaklığın 24 saatlik süre içinde nispeten yalnızca kısa bir süre için 55 °C'yi aştığı varsayılır.
Sıcaklık kontrolünün kaybedilmesi durumunda, acil durum prosedürlerini yürütmek gerekli olabilir. Acil durum sıcaklığı bu gibi prosedürlerin yürütülmesi gereken sıcaklıktır.
Kontrol ve tehlike sıcaklıkları SADT'den türetilir (bkz Tablo 1). SADT bir maddenin taşıma sırasında sıcaklık kontrolüne tabi tutulup tutulmayacağına karar vermek için saptanır. SADT'nin saptanması ile ilgili hükümler, Testler ve Kriterler Elkitabı Kısım II, Bölüm 20'de ve Başlık 28.4'te verilmiştir.
Tablo 1: Kontrol ve tehlike sıcaklıklarının türetilmesi
|
Haznenin tipi |
SADT a
|
Kontrol sıcaklığı
|
Acil durum sıcaklığı
|
|
Tek ambalajlar ve IBC’ler
|
20 °C veya daha az
|
SADT'nin 20 °C
altında
|
SADT'nin 10 °C
altında
|
|
20 °C üstü ila 35 °C
|
SADT'nin 15 °C
|
SADT'nin 10 °C
|
|
35 °C’nin üstünde
|
SADT'nin 10 °C
|
SADT'nin 5 °C
|
|
Tanklar
|
50 °C’den düşük
|
SADT'nin 10 °C
|
SADT'nin 5 °C
|
a Taşınmak üzere ambalajlanmış maddenin SADT'si.
SADT'si 55 °C'nin üstünde olmayan kendinden reaktif maddeler, taşıma sırasında sıcaklık kontrolüne tabi tutulur. Uygulandığı durumlar için, kontrol ve tehlike sıcaklıkları 2.2.41.4'te verilmiştir. Taşıma sırasındaki gerçek sıcaklık, kontrol sıcaklığından daha düşük olabilir, ancak tehlikeli faz ayrışmasını engellemek üzere bu şekilde seçilir.
Duyarlılığı azaltılan katı patlayıcılar
Duyarlılığı azaltılmış katı patlayıcılar, su veya alkol ile ıslatılmış veya patlayıcı özellikleri diğer maddelerle bastırılmış veya seyreltilmiş maddelerdir. Bölüm 3.2 Tablo A'da verilen aşağıdaki kayıtlar duyarlılığı azaltılan katı patlayıcılardır: UN No. 1310, 1320, 1321, 1322, 1336, 1337, 1344, 1347, 1348, 1349, 1354, 1355, 1356, 1357, 1517, 1571, 2555, 2556, 2557, 2852, 2907, 3317, 3319, 3344, 3364, 3365, 3366, 3367, 3368, 3369, 3370, 3376, 3380 ve 3474.
Kendiliğinden tepkimeye giren maddelerle ilişkili maddeler
Aşağıda özellikleri verilen maddeler:
(a) Test Serisi 1 ve 2'ye göre Sınıf 1 içerisinde kabul edilen ama Test Serisi 6 tarafından
Sınıf 1'den muaf olan;
(b) Sınıf 4.1'e ait kendiliğinden tepkimeye giren maddeler değillerdir; ve
(c) Sınıf 5.1’e veya 5.2’ye ait olmayan maddeler;
Sınıf 4.1’e atanır. UN No. 2956, 3241, 3242 ve 3251 böyle kayıtlardır.
Önceki Maddeler
Sonraki Maddeler
