Çevre için tehlikeli mallar
Sulu çevre kirleticileri
Çevre için tehlikeli mallar (sulu çevre)
Genel tanımlar
Çevre için tehlikeli mallar, sulu çevreyi kirleten sıvı veya katı maddelerin yanı sıra bu maddeleri çözeltilerini ve karışımlarını (müstahzarlar ve atıklar gibi) da kapsar.
Amaçları uyarınca, “madde” ürünün veya kullanılan işlemden doğan katışkıların kararlılığını korumak için gerekli katkılar dahil, maddenin kararlılığını etkilemeden veya bileşimini değiştirmeden ayrılabilecek çözücüler hariç olmak üzere üretim işlemi sırasında elde edilen veya doğal haldeki kimyasal öğeler ve bu öğelerin bileşikleri anlamına gelir.
Sulu çevre söz konusu olduğunda, suda yaşayan organizmalar ve parçası oldukları su ekosistemi düşünülebilir11. Bu nedenle, tehlikenin tanımlanması için maddenin veya karışımın su zehirliliği temel alınır, ancak bozunma ve biyolojik birikim davranışı ile ilgili daha fazla bilgiye dayanarak bu değişebilir.
Aşağıdaki sınıflandırma prosedürü, tüm maddelere ve karışımlara uygulanır, ancak bazı durumlarda (örn., metaller veya suda az çözünen inorganik bileşikler) özel kılavuz gereklidir12
11 İnsanlar sağlığına etkisi gibi sulu çevreye etkilerinin dışında etkilerin göz önünde bulundurulması gerektiği sulu çevre kirleticileri için geçerli değildir.
12 Bkz. GHS Ek 10.
Aşağıdaki tanımlar, işbu başlıkta kullanılan kısaltmalar veya terimler içindir:
- BCF: Biyo yoğunlaşma Faktörü;
- BOD: Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı;
- COD: Kimyasal Oksijen İhtiyacı;
- GLP: İyi Laboratuar Uygulamaları;
- ECx: %x yanıtı ile ilgili konsantrasyon;
- EC50: %50 azami yanıta neden olan maddenin etkin konsantrasyonu;
- ErC50: Büyümenin azalması anlamında EC50;
- Kow: Oktanol/su bölüm katsayısı;
- LC50 (50% ölümcül konsantrasyon): Test hayvanları grubunda %50 (yarı) ölüme neden olan sudaki bir maddenin konsantrasyonu;
- L(E)C50: LC50 veya EC50;
- NOEC (Gözlenebilen Etkisizlik Konsantrasyonu): İstatistiksel olarak yan etkiye sahip en düşük test konsantrasyonunun hem altındaki test konsantrasyonu. NOEC, kontrol ile karşılaştırıldığında istatistiksel olarak önemli bir yan etkiye sahip değildir;
- OECD Test Kılavuzları: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafında
yayımlanan test kılavuzları.
Tanımlar ve veri zorunlulukları
Çevre için tehlikeli malların (sulu çevre) sınıflandırılması ile ilgili temel öğeler şunlardır:
(a) Akut su zehirliliği;
(b) Kronik su zehirliliği;
(c) Potansiyel veya gerçek biyolojik birikim;
(d) Organik kimyasalların bozunması (canlı veya cansız).
Uluslararası uyumluluğa sahip test yöntemlerinden elde edilen veriler tercih edilir, ancak eşdeğer oldukları düşünüldüğünde ulusal yöntemlerden elde edilen veriler de kullanılabilir. Genellikle, tatlı suda veya denizde yaşayan türlerin zehirlilik verilerinin eşdeğer veri olduğu ve tercihen OECD Test Kılavuzlarına veya İyi Laboratuar Uygulamaları (GLP) ilkeleri uyarınca elde edilmiş olduğu düşünülür. Bu gibi verilerin bulunmadığı durumlarda, sınıflandırma mevcut en iyi verilere göre yapılır.
Akut sulu zehirliliği maddenin, maddeyle kısa süreli su teması sonucunda bir organizmayı yaralayabilecek asıl özelliği anlamına gelir.
Akut (kısa süreli) tehlike, sınıflandırma amaçları uyarınca, bu kimyasalın bulunduğu suya kısa süreli maruz kalma sırasında, organizma için akut zehirliliğinin neden olduğu kimyasal tehlike anlamına gelir.
Akut su zehirliliği, balık kullanılarak 96 saatlik LC50 (OECD Test Kılavuzu 203 veya eşdeğeri) değeri, bir kabuklu türü kullanılarak 48 saatlik EC50 (OECD Test Kılavuzu 202 veya eşdeğeri) değeri ve/veya bir alg türü kullanılarak 72 veya 96 saatlik EC50 (OECD Test Kılavuzu 201 veya eşdeğeri) değeri ile saptanır. Bu türlerin, tüm su organizmaları yerine geçtiği düşünülür veya test yöntemi uygunsa küçük sumercimeği gibi diğer türlere ait veriler de göz önünde bulundurulabilir.
Kronik su zehirliliği, organizmanın yaşam döngüsü ile ilgili olarak suya maruz kalması sırasında su organizmalarına yan etkilere neden olan bir maddenin asıl özelliği anlamına gelir.
Uzun süreli tehlike, sınıflandırma amaçları uyarınca, sulu çevrede uzun süre bulunmasının ardından kronik zehirliliğin neden olduğu kimyasal tehlike anlamına gelir.
Kronik zehirlilik verileri, akut zehirlilik verilerine göre daha az bulunur ve kronik zehirlilik için test prosedürü daha azdır. OECD Test Kılavuzları 210 (Balık Hayatın İlk Evresi) veya 211 (Su Piresi Üremesi) ve 201 (Alg Büyümesinin Engellenmesi) uyarında elde edilen veriler kabul edilebilir. Geçerli ve uluslararası anlamda kabul edilmiş diğer testler de kullanılabilir. NOEC ve diğer eşdeğer ECx kullanılır.
Biyolojik birikim tüm maruz kalma (hava, su, tortu/toprak ve yiyecek) çeşitlerinden ötürü bir organizmadaki maddenin yükselmesi, değişimi veya azalmasının net sonucu anlamına gelir.
Biyolojik birikim potansiyeli, oktanol/su bölüm katsayısı kullanarak saptanır ve OECD Test Kılavuzu 107 veya 117 uyarınca saptanan log Kow olarak bildirilir. Bu biyolojik birikim potansiyelini gösterse de deneysel olarak elde edilen Biyoyoğunlaşma Faktörü (BCF), daha iyi bir ölçüm verir ve mümkün olduğunda tercih edilmelidir. BCF, OECD Test Kılavuzu 305 uyarınca saptanır.
Bozunma organik moleküllerin küçük moleküllere ve daha sonra karbon dioksit, su ve tuzlara ayrılması anlamına gelir.
Çevresel bozunma, canlı veya cansız olabilir (örn. hidroliz) ve kullanılan kriterler bunu yansıtır. Çabuk biyolojik bozunabilirlik, OECD Test Kılavuzu 301’deki bozunabilirlik testleri (A-F) kullanarak kolayca tanımlanır. Bu testlerden geçiş seviyesi, çok ortamda hızlı bozunmanın göstergesi olarak düşünülür. Bunlar tatlı su testleridir ve bu nedenle denizler için daha uygun olan OECD Test Kılavuzu 206'nın sonuçları da dahil edilir. Bu gibi verilerin bulunmadığı durumlarda BOD(5 günlük)/COD oranı ≥ 0,5 hızlı bozunmanın göstergesi olarak düşünülür. Hızlı bozunabilirliği tanımlarken hidroliz gibi cansız bozunma, ana bozunma, canlı ve cansız bozunma, susuz ortamda bozunma ve çevrede kanıtlanmış hızlı bozunma göz önünde bulundurulabilir13.
Aşağıdaki kriterlere uyan maddelerin çevrede hızlı bozunabilir olduğu düşünülür:
(a) 28 günlük biyolojik bozunabilirlik çalışmalarında, aşağıdaki bozunma seviyeleri elde edildiğinde:
(i) Çözünmüş karbon üzerinde testlerde: 70%;
(ii) Oksijen tükenmesi veya karbon dioksit üretimi üzerine testlerde: Teorik olarak azami olanın %60;
Bu biyolojik bozunabilirlik seviyelerine, bozunmanın başladığı 10 gün içerisinde, maddenin %10’un bozunduğu zaman ulaşılmalıdır. Madde, karmaşık, benzer yapılara sahip çok bileşenli madde olarak tanımlanmamalıdır. Bu durumda ve yeterli fikir edinildiğinde 10 günlük pencere koşulundan ve 28 günde uygulanan geçiş seviyesinden vazgeçilebilir14 veya
(b) Yalnızca BOD ve COD verilerinin bulunduğu durumlarda, BOD5/COD oranı ≥ 0,5 olduğunda;
(c) Maddenin veya karışımın, 28 günlük süre içerisinde %70'in üzerinde sulu ortamda bozunma (canlı ve/veya cansız olarak) seviyesine sahip olduğunu gösteren, ikna edici başka bilimsel kanıtlar olduğunda.
Madde sınıflandırma kategorileri ve kriterleri
Önceki Maddeler
Sonraki Maddeler
