Karayolunda Tehlikeli Madde
İçerikle temas halinde olan gövdelerin veya koruyucu astarlarının malzemeleri, içerikle tehlikeli
biçimde tepkimeye (bkz. 1.2.1, "Tehlikeli tepkime") girebilecek, tehlikeli bileşikler oluşturacak veya
malzemeyi önemli oranda zayıflatacak maddeler içermeyecektir.
Taşınan madde ile gövdenin yapımında kullanılan malzeme arasındaki temas, gövdenin et kalınlığında
ilerleyen bir azalmaya neden oluyorsa, et kalınlığı üretim sırasında uygun bir miktarda arttırılacaktır.
Aşınmaya karşı ilave edilen bu kalınlık, gövde et kalınlığının hesaplanmasında göz önünde
bulundurulmayacaktır.
Kaynaklı gövdelerde, sadece kusursuzca kaynaklanabilen ve -20 oC' lik ortam sıcaklığında – özellikle
kaynak izi ve çevresindeki bölgelerde – yeterli darbe mukavemetine sahip olduğu garanti edilebilen
malzemeler kullanılacaktır.
İnce taneli çelik kullanılıyorsa, malzeme şartnamesine göre akma mukavemetinin garanti edilen Re
değeri 460 N/mm2'den fazla olmayacak ve çekme mukavemetinin üst sınırının garanti edilen Rm değeri
725 N/mm2'yi aşmayacaktır.
0,85'ten yüksek bir Re/Rm oranına sahip çeliklerin, kaynaklı gövdelerin yapımında
kullanımına izin verilmeyecektir.
Re = açıkça tanımlanmış akma sınırına sahip çelikler için görünür akma mukavemeti veya
açıkça tanımlanmış akma noktası olmayan çelikler için %0.2'lik dayanım mukavemeti
(östenit çelikler için %1).
Rm = çekme mukavemeti.
Malzemenin muayene sertifikasında belirtilen değerler, her durumda bu oranın belirlenmesi
için temel olarak alınacaktır.
Gövde kalınlığının hesaplanması
Gövde kalınlığı için esas alınan basınç tasarım basıncından az olmayacaktır, ancak
6.8.2.1.1'de sözü edilen gerilmeler ile, gerekliyse, aşağıdaki gerilmeler göz önünde
bulundurulacaktır:
|
Tankın, gerilime maruz kalarak kendini
taşıyan bir üyesini oluşturduğu araçlarda
gövde, diğer kaynaklardan gelen
gerilimlere ek olarak bu şekilde oluşan
gerilimlere karşı da dayanacak şekilde
tasarlanacaktır:
Bu gerilimler altında, gövdenin ve onun
bağlantılarının en ciddi gerilim altında
kalan noktalarındaki gerilim 6.8.2.1.16'da
tanımlanan σ değerini aşmayacaktır
|
Bu gerilimlerin her biri altında, gözlenecek
emniyet faktörü aşağıdaki gibi olacaktır
- Açıkça tanımlanmış akma noktasına
sahip metaller için: görünür akma
mukavemetine karşılık 1,5 güvenlik faktörü
veya
- Açıkça tanımlanmamış akma noktasına
sahip metaller için: Garanti edilmiş %0,2'lik
dayanım kuvvetine karşılık 1,5 güvenlik
faktörü (östenit çelikler için maksimum %1
uzama).
|
1 Sac metallerde, test parçasının çekme gerilimi ekseni, yuvarlanma doğrultusuna dik açıda olmalıdır.
Kırılmadaki kalıcı uzama, mastar uzunluğunun (l) çapın ( d ) beş katı ( l = 5 d ) olduğu dairesel kesite sahip test
parçalarıyla ölçülür; dikdörtgen şeklinde kesit alanına sahip test parçaları kullanılıyorsa mastar uzunluğu şu formül ile
hesaplanmalıdır:
Burada Fo, test parçasının başlangıçtaki kesit alanını göstermektedir.
Hesaplama basıncı, Bölüm 3.2, Tablo A, Sütun (12) uyarınca, kodun ikinci kısmıdır (bkz.
4.3.4.1).
"G" harfi kullanılıyorsa, aşağıdaki zorunluluklar geçerlidir:
(a) 50°C'deki buhar basıncı 110 kPa’yı (1,1 bar) (mutlak basınç) aşmayan maddelerin taşınmasına
yönelik yer çekimiyle ile boşaltılan gövdeler, taşınacak maddenin statik basıncının iki katı kadar
bir hesaplama basıncı ile tasarlanacak olup bu, suyun statik basıncının iki katından az
olmayacaktır;
(b) 50°C'deki buhar basıncı 110 kPa’yı (1,1 bar) (mutlak basınç) aşmayan maddelerin taşınmasına
yönelik basınçla doldurulan veya basınçla boşaltılan gövdeler, doldurma veya boşaltma
basıncının 1,3 katına eşit bir hesaplama basıncı ile tasarlanacaktır;
Asgari hesaplama basıncının sayısal değeri (ölçüm basıncı) verildiği zaman, gövde bu basınca
göre tasarlanacak fakat bu basınç doldurma veya boşaltma basıncının 1,3 katından daha düşük
olmayacaktır. Bu durumlarda aşağıdaki asgari zorunluluklar geçerlidir:
(c) 50°C'deki buhar basıncı en az 110 kPa (1,1 bar) olan ve kaynama noktası 35 °C’den yüksek
olan maddelerin taşınmasına yönelik gövdeler, doldurma veya boşaltma sistemi nasıl olursa
olsun, en az 150 kPa (1,5 bar) ölçüm basıncındaki veya doldurma veya boşaltma basıncının
1,3 katı (hangisi büyükse) olan bir hesaplama basıncıyla tasarlanacaktır;
(d) Kaynama noktası 35 °C’den düşük olan maddelerin taşınmasına yönelik gövdeler, doldurma
veya boşaltma sistemi nasıl olursa olsun, doldurma veya boşaltma basıncının
1,3 katına eşit, fakat en az 0,4 MPa (ölçüm basıncı) olan bir hesaplama basıncına uygun
olarak tasarlanacaktır.
Test basıncında, gövdenin en ciddi biçimde gerilime maruz kalan noktasındaki σ gerilimi, aşağıda
tarif edilen malzemeye bağımlı sınırları aşmayacaktır. Kaynaklara bağlı zayıflamalar için pay
bırakılacaktır.
Tüm metaller ve alaşımlar için, test basıncındaki σ gerilimi aşağıdaki formülün verdiği
değerlerin küçük olanından düşük olacaktır:
σ ≤ 0,75 Re veya σ ≤ 0,5 Rm
Burada
Re = açıkça tanımlanmış akma noktasına sahip çelikler için görünür akma mukavemeti veya
açıkça tanımlanmış akma noktası olmayan çelikler için %0,2'lik dayanım mukavemeti
(östenit çelikler için %1).
Rm = çekme mukavemeti.
Kullanılacak Re ve Rm değerleri, malzeme standartlarına uygun belirli minimum değerler olacaktır.
Söz konusu metal veya alaşım için hiçbir malzeme standardı mevcut değilse, kullanılan Re ve Rm
değerleri yetkili makam veya onun belirlediği bir yetkili merci tarafından onaylanacaktır.
Östenit çelikler kullanılıyorsa, malzeme standartlarına göre belirlenmiş minimum değerler, arttırılmış
değerler muayene sertifikasında onaylanmışsa %15'e kadar arttırılabilir. Bununla birlikte
6.8.2.1.18’de verilen formül uygulanıyorsa minimum değerler aşılmayacaktır.
Minimum gövde kalınlığı
Gövdenin kalınlığı aşağıdaki formüllerle saptanan değerlerin büyük olanından az olmayacaktır:
Bu denklemde:
𝑒 = mm cinsinden minimum gövde kalınlığı
PT = MPa cinsinden test basıncı
PC = 6.8.2.1.14’te belirtildiği üzere MPa cinsinden hesaplama basıncı
D = gövdenin mm cinsinden iç çapı
σ = 6.8.2.1.16’da belirtilen, N/mm2 cinsinden izin verilen gerilim
λ = kaynaklara bağlı zayıflamaların dikkate alınması amacıyla 6.8.2.1.23'te tanımlanan
muayene yöntemleriyle bağlantılı olarak tespit edilen, 1’i aşmayan bir katsayı.
Kalınlık hiçbir şekilde aşağıdaki başlıklarda belirtilenlerden daha düşük olmayacaktır:
| 6.8.2.1.18 ila 6.8.2.1.21. | 6.8.2.1.18 ila 6.8.2.1.21. |
|
6.8.2.1.21'de sözü edilenler hariç olmak üzere
çapı 1,80 m'yi aşmayan dairesel kesitli2
gövdeler yumuşak çelikten3 yapılmışlarsa 5
mm’den veya başka bir metalden yapılmışlarsa
eşdeğeri bir kalınlıktan daha ince olmayacaktır.
Çapı 1.80 m’den fazlaysa, toz ya da tanecikli
maddelerin taşınmasına yönelik gövdeler hariç,
bu kalınlık, gövde yumuşak çelikten3
yapılmışsa 6 mm’ye, başka metalden
yapılmışsa eşdeğeri kalınlığa yükseltilecektir
|
Yumuşak çelikten3 mamullerse gövdelerin
kalınlığı en az 5 mm (6.8.2.1.11’in ve
6.8.2.1.12’ nin zorunluluklarına uygun şekilde)
veya başka malzemeden mamullerse eşdeğeri
kalınlıkta olacaktır.
Çapı 1.80 m’den fazlaysa, toz yada tanecikli
maddelerin taşınmasına yönelik gövdeler hariç,
bu kalınlık, gövde yumuşak çelikten3
yapılmışsa 6 mm’ye, başka metalden
yapılmışsa eşdeğeri kalınlığa yükseltilecektir.
Kullanılan metal önemli olmaksızın gövde
kalınlığı hiç bir koşulda 3 mm. den ince
olamaz.
|
|
Yanal darbe veya devrilmeden kaynaklanan
hasara karşı koruma, 6.8.2.1.20 kapsamında
sağlanmışsa, yetkili makam yukarıda belirlenen
asgari kalınlıkların temin edilen korumaya
oranla azaltılmasına izin verebilir; bununla
birlikte,çapı en fazla 1,80 m olan gövdeler için
söz konusu kalınlıklar, yumuşak çeliğin 3
kullanılması halinde 3 mm’den az ve başka
materyallerin kullanılması halinde eş değer
kalınlıkta olacaktır. Çapı 1,80 m'den fazla
olan gövdeler için yukarıda belirtilen minimum
kalınlık, yumuşak çelik3 durumunda 4
mm’ye veya başka metal kullanımı durumunda
eşdeğer bir yüksekliğe çıkarılacaktır.
Eşdeğer kalınlık, 6.8.2.1.18’deki formülle
elde edilen kalınlıktır.
6.8.2.1.21'de öngörülenler hariç olmak üzere,
6.8.2.1.20 (a)’ya ve (b)'ye uygun hasara karşı
korumayı da içeren gövdelerin et kalınlığı,
aşağıdaki tabloda verilen değerlerden daha az
olmayacaktır.
|
Hasara karşı tank koruması 6.8.2.1.20’ye
uygun şekilde sağlandıysa, yetkili makam
yukarıda anılan minimum kalınlığın temin
edilen korumaya oranla azaltılmasına izin
verebilir. Bununla birlikte, çapı en fazla 1,80
m olan gövdeler için söz konusu kalınlık
yumuşak çelik3 kullanımı halinde en az 3
mm, başka malzemelerin kullanımı halinde
ise eşdeğer bir kalınlıkta olmalıdır. Çapı 1,80
m'den fazla olan gövdeler için yukarıda
belirtilen minimum kalınlık, yumuşak çelik3
durumunda 4 mm’ye veya başka metal
kullanımı durumunda eşdeğer bir yüksekliğe
çıkarılacaktır.
Eşdeğer kalınlık, 6.8.2.1.18’deki formülle
elde edilen kalınlıktır.
6.8.2.1.20 uyarınca hasara karşı korumayla
donatılmış gövdelerin kalınlığı, şu tabloda
verilen değerlerden düşük olamaz
|
|
Gövde çapı |
≤ 1,80 m |
> 1,80 m |
||
|
Gövdelerin minimum kalınlığı |
Östenitli paslanmaz çelikler | 2,5 mm |
3 mm |
|
| Östenitli-ferritik paslanmaz çelikler | 3 mm |
3,5 mm |
||
| Diğer çelikler |
3 mm |
4 mm |
||
|
Alüminyum alaşımlar |
4 mm |
5 mm |
||
|
%99,80 saflıkta alüminyum |
6 mm |
8 mm |
||
|
1 Ocak 1990’dan sonra üretilen tanklar
için, aşağıdaki veya eşdeğer önlemlerin 5 alınmış
olması halinde 6.8.2.1.19’da anılan hasar
korumasının mevcut olduğu kabul edilir:
(a) Toz halindeki veya tanecikli maddelerin
taşınmasına yönelik tanklar için,
hasara karşı koruma yetkili makam
tarafından kabul edilebilir özellikte
olacaktır.
(b) Diğer maddelerin taşınmasına yönelik
tanklar için şu durumlarda hasara karşı
koruma sağlandığı kabul edilir:
1. Eğrilik yarıçapı maksimum 2 m olan
dairesel veya elips bir çapraz kesite
sahip gövdeler durumunda, gövde
bölmelerden, levhalardan veya iç ya
da dış halkalardan oluşan
güçlendirme elemanları iledonatılacak
olup, bunlar aşağıdaki koşullardan en
az biri karşılanacak şekilde
yerleştirilecektir:
- Yan yana duran iki güçlendirme
elemanı arasındaki mesafenin 1,75 m’den
fazla olmaması.
- İki bölme veya levha arasındaki
hacmin 7500 litreden fazla olmaması.
Bir halkanın dikey çapraz kesiti, ilgili
bağlantı da dahil olmak üzere, en az 10
cm3 kesit kat sayısına sahip olacaktır.
Dış halkalar, yarıçapı 2,5 mm’den az olan
çıkık kenarlara sahip olamaz.
Bölmeler ve levhalar, 6.8.2.1.22
zorunlulukları ile uyumlu olacaktır.
Bölmelerin ve levhaların kalınlığı, hiçbir
durumda gövdenin kalınlığından az
olmayacaktır.
2. Tanklar çift cidara sahipse, aralarındaki
boşluğun havası tahliye edilecek, dış
metal duvarın toplam kalınlığı ile gövde
kalınlığı 6.8.2.1.18’de öngörülen duvar
kalınlığına karşılık gelecek, gövdenin
kendisinin duvar kalınlığı ise
6.8.2.1.19’da ön görülen minimum
kalınlıktan az olmayacaktır.
3. En az 50 mm kalınlığında katı
malzemelerden mamul ara tabakaya sahip
çift duvarlı tanklar için, dış duvarın
kalınlığı, yumuşak çelik 3 kullanımı
halinde en az 0,5 mm, cam fiber takviyeli
plastik malzeme halinde en az 2 mm
olacaktır. Darbe emilim kapasitesi örneğin
poliüretan köpük gibi olan bir katı köpük,
katı malzemenin ara tabakası olarak
kullanılabilir.
4. 1’de bahsedilenler haricindeki şekillere
sahip gövdeler, özellikle de kutu
şeklindeki gövdeler, dikey
yüksekliklerinin orta noktası çevresince
ve yüksekliklerinin en az %30’unu
aşacak şekilde bir korumayla donatılacak
olup; bu koruma 5 mm kalınlığa (1,80
m’yi aşmayan çapa sahip bir gövde için)
veya 6 mm kalınlığa (çapı 1,80 m’den
fazla olan bir gövde için) sahip, yumuşak
çelikten 3 mamul bir gövdeninkine eşit
ölçüde dayanıklılık sağlayacak şekilde
tasarlanacaktır. Koruma, dayanıklı bir
şekilde gövdeye tutturulacaktır.
Korumanın, güçlendirilecek alana,
övdeyle aynı malzemeden mamul bir
levhanın kaynaklanmasını da içermesi
ve böylece minimum duvar kalınlığının
6.8.2.1.18’e uygunluğunun sağlanması
halinde,
söz konusu spesifik dayanıklılığın daha ayrıntılı
şekilde kanıtlanmasına gerek kalmaması
halinde bu zorunluluğun karşılandığı kabul
edilir.Uçlar ve duvarların, en fazla 1,80 m çaplar
için en az 5 mm kalınlığa, 1.80’den yüksek
çaplar içinse 6 mm kalınlığa sahip olduğu
durumlarda, bu koruma yumuşak çelikten 3
mamul gövdelerin bir kaza halinde maruz
kalabileceği gerilmelere bağlıdır.
Başka bir malzeme kullanılmışsa, eşdeğer
kalınlık 6.8.2.1.18’de anılan formüle uygun
şekilde edinilecektir.
Sökülebilir tanklar için bu koruma, taşımayı
gerçekleştiren aracın yan duvar kapakları
sayesinde, tüm kenarları korunuyorsa, bu
korumaya gerek yoktur.
|
6.8.2.1.19’da anılan koruma şunlardan
oluşabilir:
- Gövdenin, "sandviç" yapı şeklinde olduğu
gibi tümüyle kendisine bağlanmış bir
koruma ile kaplanması veya
- Gövdenin boyuna ve enine yapısal
elemanları içeren komple bir iskeletle
desteklendiği bir yapı veya
- Çift cidarlı koruma.
Tanklar çift cidara sahipse, aralarındaki
boşluğun havası tahliye edilecek, dış metal
duvarın toplam kalınlığı ile gövde kalınlığı
6.8.2.1.18’de öngörülen asgari duvar
kalınlığına karşılık gelecek, gövdenin
kendisinin duvar kalınlığı ise 6.8.2.1.19’da
ön görülen asgari kalınlıktan6.8.2.1.19’da anılan koruma şunlardan
oluşabilir:
- Gövdenin, "sandviç" yapı şeklinde olduğu
gibi tümüyle kendisine bağlanmış bir
koruma ile kaplanması veya
- Gövdenin boyuna ve enine yapısal
elemanları içeren komple bir iskeletle
desteklendiği bir yapı veya
- Çift cidarlı koruma.
Tanklar çift cidara sahipse, aralarındaki
boşluğun havası tahliye edilecek, dış metal
duvarın toplam kalınlığı ile gövde kalınlığı
6.8.2.1.18’de öngörülen asgari duvar
kalınlığına karşılık gelecek, gövdenin
kendisinin duvar kalınlığı ise 6.8.2.1.19’da
ön görülen asgari kalınlıktan az olmayacaktır.az olmayacaktır.
Tanklar, en az 50 mm kalınlıkta katı
malzemelerden mamul ara bir tabakaya sahip
çift cidarla yapılmışsa dış duvar, yumuşak
çelik3
kullanımı halinde en az 0,5 mm, cam
fiber takviyeli plastik malzeme kullanımı
halinde en az 2 mm olacaktır. Darbe emilim
kapasitesi bunun gibi olan katı köpük, örneğin
poliüretan köpük katı malzemenin ara
tabakası olarak kullanılabilir.
|
|
6.8.2.1.14 (a) uyarınca tasarlanmış olan,
kapasitesi ya en fazla 5000 litre olan ya da en
fazla 5000 litre birim kapasitesine sahip
sızdırmaz bölmelere ayrılmış olan gövdelerin
kalınlığı, 6.8.3’te ya da 6.8.4’te aksi
belirtilmedikçe, aşağıdaki tabloda gösterilen
uygun değerden düşük olmayan bir seviyeye
ayarlanabilir.
Yumuşak çelik3 dışında bir metal
kullanılıyorsa, kalınlık 6.8.2.1.18’de verilen
eşdeğerlilik formülüyle belirlenecek ve
aşağıdaki tabloda verilen değerlerden düşük
olmayacaktır
|
|
|
Bölmelerin ve levhaların kalınlığı, hiçbir
durumda gövdenin kalınlığından az olmayacaktır
Levhalar ve bölmeler, bombeli olacak;
bombenin derinliği en az 10 cm olacak; ya da
bombenin yerine oluklu, profilli veya aynı
mukavemeti sağlayacak şekilde takviyeli
olacaktır. Levha alanı, levhanın donatıldığı
tankın çapraz kesit alanının en az %70’i
kadar olacaktır.:
|
Kaynak işlemi ve kaynakların muayenesi
Üreticinin kaynak operasyonlarını yürütme konusundaki yetkinliği, yetkili makam tarafından
tanınacaktır. Kaynak işlemi usta kaynakçılar tarafından, etkinliği (gerekli olabilecek ısıl işlemler de
dahil olmak üzere) test ile doğrulanmış olan bir kaynaklama yöntemi ile yapılacaktır. Radyografi veya
ultrason yöntemleriyle tahribatsız testler yapılacak olup kaynak kalitesinin gerilimlere uygunluğu teyit
edilmelidir.
6.8.2.1.17'deki gövde kalınlığının saptanmasında kullanılan λ katsayısının değerine uygun olarak
aşağıdaki testler uygulanacaktır:
λ = 0,8: kaynak kabarcıkları her iki yüzden gözle muayene edilecek ve tahribatsız rasgele
kontrole tabi tutulacaktır. İncelenen kaynağın toplam uzunluğu, boylamasına, çevresel
ve radyal kaynakların (tank uçlarındaki) uzunluğunun toplamının en az %10’unu
oluşturacak şekilde, kaynaktaki tüm “T” şeklindeki kaynak bağlantıları test
edilecektir;
λ = 0,9: boyuna kabarcıkların tamamı tüm boylarınca, tüm bağlantılar ve çevresel
kabarcıkların %25'i ile büyük çaplı donanım elemanlarının montaj kaynakları
tahribatsız muayeneye tabi tutulacaktır. Kaynak kabarcıkları her iki yüzden mümkün
olduğunca gözle muayene edilecektir;
λ = 1: tüm kabarcıklar tahribatsız kontrollere tabi tutulacaklar ve her iki yüzden mümkün
olabildiğince gözle muayene edileceklerdir. Bir kaynak deneme parçası alınacaktır.
Yetkili makam, kaynak kabarcıklarının kaliteleri konusunda kuşku duyması halinde, ek kontroller
isteyebilir.
3 “Yumuşak çelik” ve “referans çelik” tanımları için bkz. 1.2.1. Bu durumda “yumuşak çelik”, EN malzeme
standartlarında “yumuşak çelik” olarak anılan ve minimum çekme mukavemeti 360 N/mm² ve 490 N/mm² arasında olan,
kırılmadaki minimum uzaması ile to 6.8.2.1.12’ye uygun bir değerde olan çelikleri de kapsamaktadır".
5 Eşdeğer önlemler 6.8.2.6’da atıf yapılan standardlarda belirtilen önlemlerdir.