Karayolunda Tehlikeli Madde
Alevlenebilir katılar Tanım ve özellikler
Alevlenebilir katılar, çabuk tutuşabilir katılar ve sürtünmeden dolayı yangına neden olabilen katılardır.
Çabuk tutuşabilir katılar kibritin yanması gibi, bir ateşleme kaynağı ile kısa süreli temas ettiğinde kolayca
tutuşan ve alevi hızla yayılan tozlu, tanecikli veya macunsu tehlikeli maddelerdir. Tehlike sadece yangından
değil, zehirli tutuşma ürünlerinden de kaynaklanabilir. Metal tozlar, bir yangının söndürülme zorluğundan
dolayı özellikle tehlikelidir, çünkü karbondioksit veya su gibi normal söndürme maddeleri tehlikeyi
artırabilir.
Sınıflandırma
Sınıf 4.1'de alevlenebilir katılar olarak sınıflandırılmış madde ve nesneler, Bölüm 3.2 Tablo A'da
listelenmiştir. Bölüm 3.2 Tablo A'da ismen belirtilmeyen organik maddelerin ve nesnelerin, Bölüm 2.1'in
hükümlerine uygun olarak alt başlık 2.2.41.3'teki ilgili kayda atanması, deneyimlere veya Testler ve
Kriterler Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1'e uygun olarak test sonuçlarına dayandırılabilir. İsmen
belirtilmeyen inorganik maddelerin atanması, Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1
uyarınca test prosedürlerinin sonuçlarına dayandırılır; daha kesin temellere oturtulmuş bir sınıflandırmaya
yol açacaksa, deneyim de göz önüne alınır.
Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1 uyarınca test prosedürlerine dayandırılarak, ismen
belirtilmeyen maddelerin 2.2.41.3'te belirtilen kayıtlardan bir tanesine atanması durumunda aşağıdaki
kriterler uygulanır:
(a) Metal tozlar veya metal alaşımların tozları dışında, toz halinde, tanecikli veya macunsu
maddeler, bir ateşleme yüzeyi ile kısa süreli temasla kolayca tutuşuyorlarsa (örneğin kibritin
yanması) veya tutuştuğu takdirde, ateş hızla yayılıyor, 100 mm mesafede yanma süresi 45
saniyeden daha az veya yanma oranı 2,2 mm/s'den daha büyükse, Sınıf 4.1'de kolayca
alevlenebilir maddeler olarak sınıflandırılır;
(b) Metal tozlar veya metal alaşımların tozları bir alevle tutuşuyor ve tepkime 10 dakika veya daha
kısa sürede tüm numuneye yayılıyorsa, Sınıf 4.1'de sınıflandırılır.
Sürtünmeden dolayı yangına neden olabilecek katılar, mevcut kayıtlarla kıyasen (örneğin kibritler) veya
herhangi bir özel hükme göre Sınıf 4.1'de sınıflandırılır.
Ayrıca, 2.2.41.1.4'te ve 2.2.41.1.5'te belirtilen kriterler ve Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, Başlık
33.2.1'deki test yöntemlerine dayanılarak, ismen belirtilen bir maddenin yapısı nedeniyle bu Sınıfın
hükümlerine tabi olmayacağı saptanabilir.
Ek katkılar sonucu Sınıf 4,1 maddeleri, Bölüm 3.2 Tablo A'da ismen belirtilen maddelerin ait oldukları risk
kategorilerinden farklı kategorilere girdikleri takdirde, bu karışımlar ve çözeltiler, asıl tehlike derecelerine
göre ait oldukları kayıtlara atanır.
NOT: Çözeltilerin ve karışımların (müstahzarlar ve atıklar gibi) sınıflandırılması için, ayrıca, bkz. 2.1.3.
Ambalajlama gruplarının atanması
Bölüm 3.2 Tablo A'daki çeşitli kayıtlar altında sınıflandırılmış alevlenebilir katılar, Test ve Kriterler
Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1'deki test prosedürleri esas alınarak ambalajlama grubu II'ye veya III'e,
aşağıdaki kriterlere uygun olarak atanır:
(a) Test edildiğinde 100 mm' lik mesafede yanma süresi 45 saniyeden az olan, çabuk tutuşabilir
katılar aşağıdaki şekilde gruplara atanır:
Ambalajlama grubu II: Alev, ıslatılmış bölgeyi geçiyorsa;
Ambalajlama grubu III: Islatılmış bölge, alevi en az dört dakika için durdurabiliyorsa;
(b) Metal tozları veya metal alaşımlarının tozları aşağıdaki şekilde gruplara atanır:
Ambalajlama grubu II: Test edildiğinde, tepkime tüm numune boyunca beş dakikada veya daha
az sürede yayılıyorsa;
Ambalajlama grubu III: Test edildiğinde, tepkime tüm numune boyunca beş dakikadan daha
fazla bir sürede yayılıyorsa.
Sürtünmeden dolayı yangına neden olabilen katılar için, ambalajlama grubu mevcut kayıtlarla
kıyaslanarak veya herhangi özel bir hükme göre atanır.
Kendiliğinden tepkimeye giren maddeler Tanımlar
ADR'nin amaçları doğrultusunda, ısısı sabit olmayan kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, oksijen
(hava) katılımı olmadan da güçlü ekzotermik bozunmaya girme eğilimindedir. Aşağıdakileri karşıladığı
takdirde maddeler, Sınıf 4.1'deki kendiliğinden tepkimeye giren maddeler olarak düşünülmez:
(a) Sınıf 1 kriterlerine göre patlayıcı maddeler;
(b) %5 veya daha fazla alevlenebilir organik madde içeren yükseltgen madde karışımlarının Not
2'de belirtilen sınıflandırma prosedürüne tabi olması haricinde, Sınıf 5.1 için sınıflandırma
prosedürü (bkz. 2.2.51.1) uyarınca yükseltgen maddeler;
(c) Sınıf 5.2 kriterlerine göre organik peroksit (bkz. 2.2.52.1);
(d) Bozunma ısısı 300 J/g değerinden az veya
(e) Kendiliğinden hızlanan bozunma sıcaklığı (SADT) (bkz. aşağıdaki Not 3), 50 kg.lık bir ambalaj
için 75 °C'nin üstünde.
NOT 1: Bozunma ısısı, uluslararası kabul görmüş herhangi bir yöntem kullanılarak saptanabilir; örn.,
ayrımsal taramalı kalorimetri ve adiyabatik kalorimetri.
NOT 2: %5 veya daha fazla alevlenebilir organik madde içeren, yukarıdaki (a), (c), (d) veya (e) 'de
belirtilen kriterleri karşılamayan, Sınıf 5.1 kriterlerini karşılayan yükseltgen madde karışımları,
kendiliğinden tepkimeye giren madde sınıflandırma prosedürüne tabidir.
Kendiliğinden tepkimeye giren madde, B ila F özellikleri gösteren bir karışım, Sınıf 4.1 'e ait kendiliğinden
tepkimeye giren madde olarak sınıflandırılır.
Kendiliğinden tepkimeye giren madde, tip G özelliklerini gösteren bir karışımın, Testler ve Kriterler
Elkitabı, Kısım II, başlık 20.4.3 (g)'de verilen ilke uyarınca Sınıf 5.1'e ait bir madde olarak sınıflandırılması
(bkz. 2.2.51.1) düşünülür.
NOT 3: Kendiliğinden hızlanan bozunma sıcaklığı (SADT), taşıma sırasında ambalajlardaki maddelerde
kendiliğinden hızlanan bozunmanın görülebileceği en düşük sıcaklık anlamına gelir. SADT'nin saptanması
ile ilgili zorunluluklar, Testler ve Kriterler Elkitabı Kısım II, Bölüm 20de ve başlık 28.4'te verilmiştir.
NOT 4: Kendiliğinden tepkimeye giren madde özelliği gösteren herhangi bir madde, 2.2.42.1.5'e göre Sınıf
4.2 içerisinde sınıflandırılmak üzere pozitif test sonucu verse bile, bu şekilde sınıflandırılır.
Özellikler
Kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin bozunması, ısı, katalitik katışkılarla (örn., asitler, ağır metal
bileşikleri, bazlar) temas, sürtünme veya darbe yoluyla başlatılabilir. Bozunma hızı, sıcaklık ile artar ve
maddeye göre değişiklik gösterir. Özellikle tutuşma oluşmamışsa, bozunma, zehirli gaz veya buharların
açığa çıkmasına neden olabilir. Belirli bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler için sıcaklığın kontrol
altına alınması gereklidir. Bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, özellikle bir kap içerisinde
bulunuyorlarsa, patlayarak çözünebilir. Bu özellik seyrelticilerin eklenmesiyle veya uygun ambalajların
kullanılmasıyla değiştirilebilir. Bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler şiddetle yanar. Örnek olarak,
kendiliğinden tepkimeye giren maddeler aşağıda listelenen tipte bazı bileşiklerdir:
alifatik azo bileşikler (-C-N=N-C-);
organik azidler (-C-N3);
Diazonyum tuzları (-CN2+ Z);
N-nitroso bileşikleri (-N-N=O) ve
aromatik sulfohidrazidler (-SO2-NH-NH2).
Liste bunlarla sınırlı değildir ve başka tepkime grupları olan maddelerin ve bazı madde karışımlarının
benzer özellikleri olabilir.
Sınıflandırma
Kendiliğinden tepkimeye giren maddeler tehlike derecelerine göre yedi tipe ayrılır. Kendiliğinden
tepkimeye giren madde tipleri, teste tabi tutulduğu ambalaj içinde taşınmasına izin verilmeyen A tipinden,
Sınıf 4.1'in kendiliğinden tepkimeye giren maddelerine ilişkin hükümlerine tabi olmayan G tipine kadar
değişir. B tipi ve F arasındaki sınıflandırma, bir ambalaj içerisinde bulunmasına izin verebilecek azami
miktar ile doğrudan doğruya ilişkilidir. Sınıflandırma için uygulanacak prensiplere ek olarak, uygulanabilir
sınıflandırma prosedürleri, test yöntemleri ve kriterler ve uygun örnek test raporu, Testler ve Kriterler
Elkitabı, Kısım II' de verilmiştir.
Sınıflandırılmış ve 2.2.41.4'te listelenen ambalajlarda taşınmasına izin verilmiş kendiliğinden tepkimeye
giren maddeler, 4.1.4.2, ambalajlama talimatı IBC520'de listelenen IBC'lerde taşınmasına izin verilmiş
olanlar ve Bölüm 4.2 uyarınca tanklarda taşınmasına izin verilmiş olanlar 4.2.5.2, portatif tank talimatı
T23'te listelenmiştir. Listede yer alan, izin verilmiş her madde, Bölüm 3.2 Tablo A'da (UN No. 3221 ila
3240) genel bir kayda atanmıştır ve ilgili ikincil riskler ve taşıma bilgisini içeren dipnotlar verilmiştir.
Toplu kayıtlar aşağıdakileri belirtir:
- B tipi ila F tipindeki kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, bkz. yukarıdaki 2.2.41.1.11;
- Fiziksel hal (sıvı/katı) ve
- Sıcaklık kontrolü (gerektiğinde), bkz. aşağıda verilen 2.2.41.1.17.
2.2.41.4'te listelenmiş kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin sınıflandırılmaları teknik olarak saf madde
esaslarına dayanır (%100'den daha düşük konsantrasyonların belirtildiği durumlar hariç).
2.2.41.4, 4.1.4.2, ambalajlama talimatı IBC520'de veya 4.2.5.2, portatif tank talimatı T23'te listelenmemiş
kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin sınıflandırılması ve toplu bir kayda atanması, menşe ülkenin
yetkili makamı tarafından test raporuna bağlı olarak yapılır. Onay beyanı, sınıflandırma ve ilgili taşıma
koşullarını içerir. Menşe ülke ADR'ye Taraf Ülke değilse, taşıma koşulları ve sınıflandırma sevkiyatın ilk
ulaşacağı ADR Taraf Ülkesinin yetkili makamı tarafından belirlenir.
Çinko bileşikleri gibi etkinleştirici maddeler, tepkimeyi değiştirmek için bazı kendiliğinden tepkimeye
giren maddelere eklenebilir. Etkinleştiricinin tipine ve konsantrasyonuna bağlı olarak, bu ekleme ısıl
kararlılıkta bir azalmaya ve patlayıcı özelliklerde bir değişime neden olabilir. Bu özelliklerin herhangi biri
değiştirildiği takdirde, yeni formülasyon sınıflandırma prosedürüne göre işlem görecektir.
Test sonuçlarının tümünün elde olmadığı ve ek testler veya incelemeler için taşınması gereken, 2.2.41.4'te
listelenmemiş kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin veya kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin
formülasyonlarının numuneleri, aşağıdaki koşulların sağlanması şartıyla, kendiliğinden tepkimeye giren
maddeler için C tipindeki uygun kayıtlardan birine atanır:
- Mevcut veriler, numunenin, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler B tipinden daha tehlikeli
olmadığını gösterir;
- Numune, ambalajlama yöntemi OP2' ye göre ambalajlanmış ve her taşıma ünitesi için miktar 10
kg. ile sınırlıdır;
- Mevcut veriler, kontrol sıcaklığının, varsa, herhangi bir tehlikeli bozunmayı önleyecek kadar
düşük ve herhangi tehlikeli bir faz ayrışmasını önleyecek kadar yüksek olduğunu gösterir.
Duyarlılığın azaltılması
Taşıma sırasında güvenliği sağlamak amacıyla, birçok durumda, bir seyreltici kullanılarak kendiliğinden
tepkimeye giren maddelerin duyarlılığı azaltılır. Bir madde yüzdesinin şart koşulduğu durumlarda, bu, en
yakın tamsayıya yuvarlanmış kütle yüzdesini verir. Bir seyreltici madde kullanılmışsa, kendiliğinden
tepkimeye giren madde, seyrelticinin taşıma sırasındaki şekliyle ve konsantrasyonuyla teste tabi tutulur.
Ambalajdan sızıntı halinde, kendiliğinden tepkimeye giren maddenin tehlikeli derecede yoğunlaşmasına yol
açabilecek seyrelticiler kullanılmaz. Herhangi bir seyreltici, kendiliğinden tepkimeye giren madde ile
uyumlu olmalıdır. Bu anlamda, uyumlu seyrelticiler, kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin ısıl
kararlılığı ve tehlike tipi üzerinde olumsuz bir etki yapmayacak katılar ve sıvılardır. Sıcaklık kontrolü
gerektiren formülasyonlardaki sıvı seyrelticilerin (bkz.2.2.41.1.14) kaynama noktaları en az 60 °C'dir ve
parlama noktaları 5 °C'den az değildir. Sıvının kaynama noktası, kendiliğinden tepkimeye giren maddenin
kontrol sıcaklığından en az 50 °C daha yüksektir.
Sıcaklık kontrolü zorunlulukları
Belirli kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, sadece sıcaklık kontrollü koşullarda taşınabilir. Kontrol
sıcaklığı, kendiliğinden tepkimeye giren maddenin güvenli bir şekilde taşınabileceği en yüksek sıcaklıktır.
Taşıma sırasında, bir ambalajın hemen çevresindeki sıcaklığın 24 saatlik süre içinde nispeten yalnızca kısa
bir süre için 55 °C'yi aştığı varsayılır. Sıcaklık kontrolünün kaybedilmesi durumunda, acil durum
prosedürlerini yürütmek gerekli olabilir. Acil durum sıcaklığı bu gibi prosedürlerin yürütülmesi gereken
sıcaklıktır.
Kontrol ve acil durum sıcaklıkları SADT'den elde edilir (bkz Tablo 1). SADT bir maddenin taşıma
sırasında sıcaklık kontrolüne tabi tutulup tutulmayacağına karar vermek için saptanır. SADT'nin saptanması
ile ilgili hükümler, Testler ve Kriterler Elkitabı Kısım II, Bölüm 20'de ve Başlık 28.4'te verilmiştir.
Tablo 1: Kontrol ve tehlike sıcaklıklarının türetilmesi
|
Kap tipi |
SADT a |
Kontrol sıcaklığı |
Acil durum sıcaklığı |
|
Tek ambalajlar ve IBC'ler |
20 °C veya daha az |
SADT'nin 20 °C altında |
SADT'nin 10 °C altında |
|
20 °C üstü ila 35 °C |
SADT'nin 15 °C altında |
SADT'nin 10 °C altında |
|
|
35 °C'nin üstünde |
SADT'nin 10 °C altında |
SADT'nin 5 °C altında |
|
|
Tanklar |
50 °C'den düşük |
SADT'nin 10 °C altında |
SADT'nin 5 °C altında |
a Taşınmak üzere ambalajlanmış maddenin SADT'si.
SADT'si 55 °C'nin üstünde olmayan kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, taşıma sırasında sıcaklık
kontrolüne tabi tutulur. İlgili yerlerde, kontrol ve tehlike sıcaklıkları 2.2.41.4'te verilmiştir. Taşıma
sırasındaki gerçek sıcaklık, kontrol sıcaklığından daha düşük olabilir, ancak tehlikeli faz ayrışmasını
engellemek üzere bu şekilde seçilir.