Karayolunda Tehlikeli Madde
Aerosol püskürtücüler ve gaz içeren küçük kaplar (gaz kartuşları) haricindeki gaz içeren malzemelerle birlikte sıkıştırılmış gazlar, sıvılaştırılmış gazlar, çözünmüş gazlar ve özel hükümlere tabi basınçsız gazlar (gaz numuneleri) için kullanılan alüminyum alaşımlı basınçlı kaplarla ilgili ilave hükümler
Kabul edilecek alüminyum alaşımlı basınçlı kapların malzemeleri aşağıdaki hükümleri karşılamalıdır:
|
A |
B |
C |
D |
|
|
Çekme mukavemeti Rm, MPa cinsinden (= N/mm2) |
49 ila 186 |
196 ila 372 |
196 ila 372 |
343 ila 490 |
|
Akma gerilimi, Re, (MPa) (= N/mm2) (Kalıcı deformasyon λ = %0.2) |
10 ila 167 |
59 ila 314 |
137 ila 334 |
206 ila 412 |
|
Kalıcı kopma uzaması (l = 5d) (% cinsinden) |
12 ila 40 |
12 ila 30 |
12 ila 30 |
11 ila 16 |
|
Bükme testi (ilk d’nin çapı = n × e, burada e, test parçasının kalınlığıdır) |
n=5(Rm ≤ 98) n=6(Rm > 98) |
n=6(Rm ≤ 325) n=7(Rm > 325) |
n=6(Rm ≤ 325) n=7(Rm > 325) |
n=7(Rm ≤ 392) n=8(Rm > 392) |
|
Alüminyum Derneği Seri No a |
1 000 |
5 000 |
6 000 |
2 000 |
a Bkz. Aluminium Association (Alüminyum Derneği), 750 Third Avenue, New York "Aluminium Standards and Data"
(Alüminyum Standartları ve Bilgileri), beşinci baskı, Ocak 1976.
Gerçek özellikler, ilgili alaşım bileşimine ve basınçlı kapta yapılan nihai işleme bağlıdır; fakat hangi alaşım
kullanılırsa kullanılsın basınçlı kabın kalınlığı aşağıdaki formüllerden biri ile hesaplanmalıdır:
bu denklemde
e = basınçlı kabın mm üzerinden asgari kalınlığı
PMPa = MPa cinsinden test basıncı;
Pbar = bar üzerinden test basıncı;
D = basınçlı kabın mm cinsinden nominal dış çapı ve
Re = %0,2 gerilime sahip garanti edilen asgari gerilim; MPa cinsinden (=N/mm2)
Buna ilave olarak, formüldeki garanti edilen asgari zorlama gerilimi (Re) değeri, hangi çeşit alaşım
kullanılırsa kullanılsın garanti edilen asgari çekme mukavemetinin (Rm) 0,85 katından daha büyük
olmamalıdır.
NOT 1: Yukarıdaki özellikler basınçlı kaplar için kullanılan şu malzemelere ilişkin önceki deneyimlere
dayanmaktadır:
Sütun A: Alüminyum, alaşımsız, %99,5 saflık;
Sütun B: Alüminyum ve magnezyum alaşımları;
Sütun C: Alüminyum, silisyum ve magnezyum alaşımları, ISO/R209-Al-Si-Mg (Alüminyum Derneği 6351)
gibi;
Sütun D: Alüminyum bakır ve magnezyum alaşımları.
NOT 2: Kalıcı kopma uzaması, mastar uzunluğunun (l) çapın (d) beş katı (l = 5 d) olduğu dairesel kesite
sahip test parçalarıyla ölçülür; dikdörtgen şeklinde kesit alanına sahip test parçaları kullanılıyorsa mastar
uzunluğu şu formül ile hesaplanmalıdır:
burada Fo, test parçasının başlangıçtaki kesit alanını göstermektedir.
NOT 3: (a) Bükme testi (şekle bakın) 3e genişliğinde iki eşit parça kesilerek elde edilen
numuneler üzerinde gerçekleştirilmelidir; fakat hiç bir zaman silindirin yuvarlak kısmı 25
mm'den az olmamalıdır. Numuneler, köşeler dışında hiçbir bölgede makineli işlemden
geçmemelidir;
(b) Bükme testi, mandrel çapı (d) ile (d + 3e) mesafesiyle ayrılan iki dairesel destek
arasında yürütülür. Test sırasında, iç yüzeyler mandrelin çapından daha büyük
olmayan bir mesafeyle ayrılacaktır;
(c) Numune, iç yüzeyler mandrel çapından daha büyük olmayan bir mesafe ile ayrılana
kadar mandrel ünitesi etrafında içe doğru büküldüğünde kırılma göstermemelidir;
(d) Mandrel çapı ve numune kalınlığı arasındaki oran (n), tabloda verilen değerlere
uygun olmalıdır.
Bükme testi diyagramı
Basınçlı kapların yapıldığı ülkenin yetkili makamı tarafından onaylanan ilave testin, 6.2.5.4.1'deki tabloda
verilen özelliklere uygun olarak yapılan basınçlı kaplardaki kadar taşıma emniyeti sağladığının ispatlandığı
durumlarda en düşük asgari uzama değeri kabul edilebilir (ayrıca bkz. EN 1975:1999 + A1:2003).
Basınçlı kapların en ince noktasındaki cidar kalınlığı aşağıdaki gibi olmalıdır:
- Basınçlı kabın çapı 50 mm'den az ise: en az 1,5 mm;
- Basınçlı kabın çapı 50 mm ila 150 mm arasında ise: en az 2 mm ve
- Basınçlı kabın çapı 150 mm'den fazla ise: en az 3 mm.
Basınçlı kapların uçları yarı dairesel, elips şeklinde veya "sepet tutamağı" bölümlerine sahip olmalıdır;
bunlar basınçlı kapların gövdesiyle aynı derecede güvenlik sağlamalıdır.
Kompozit malzemeden mamul basınçlı kaplar
Kompozit silindirler ile kompozit malzemeden mamul tüpler, basınçlı variller ve silindir demetleri için,
asgari patlama oranının (test basıncına bölünen patlama basıncı) şu şekilde olmasını sağlayacak bir üretim
prosedürü izlenecektir:
- Çember sarımlı basınçlı kaplar için 1,67;
- Tamamen sarılı basınçlı kaplar için 2,00.
Kapalı kriyojenik kaplar
Aşağıdaki zorunluluklar, soğutularak sıvılaştırılmış gazlar için kapalı kriyojenik kapların üretimi için
geçerlidir:
Metal olmayan malzemeler kullanılmışsa bunlar, basınçlı kabın ve aksamlarının en düşük çalışma
sıcaklığında gevreme kırılmasına dayanıklı olmalıdır.
Basınç tahliye cihazları, en düşük çalışma sıcaklıklarında bile kusursuz çalışacak bir yapıya sahip olacaktır.
Bu sıcaklıktaki güvenilirlikleri ve işleyişleri her bir valfin veya aynı üretim tipindeki valf numunelerinin
test edilmesiyle saptanacak ve kontrol edilecektir.
Basınçlı kaplardaki kapaklar ve basınç tahliye cihazları, sıvıların dışarı saçılmasını önleyecek şekilde
tasarlanmalıdır;
Aerosol püskürtücüler, gaz içeren küçük kaplar (gaz kartuşları) ve sıvılaştırılmış alevlenebilir gaz içeren yakıt pili kartuşları için genel zorunluluklar
Tasarım ve üretim
Yalnızca tek bir gaz veya gaz karışımı içeren aerosol püskürtücüler (UN No. 1950 aerosoller) ve gaz içeren
küçük kaplar (gaz kartuşları) (UN No. 2037) metalden mamul olmalıdır. Bu zorunluluk, aerosollar ve UN
No. 1011 bütana ilişkin olarak azami 100 ml kapasiteye sahip gaz içeren küçük kaplar (gaz kartuşları) için
geçerli değildir. Diğer aerosol püskürtücüler (UN No. 1950 aerosoller) metal, sentetik malzeme veya
camdan yapılmalıdır. Metalden mamul ve en az 40 mm dış çapa sahip kaplar içbükey (konkav) şeklinde alt
kısma sahip olmalıdır.
Metalden mamul kapların kapasitesi 1000 ml'yi; sentetik malzeme veya camdan mamul kapların kapasitesi
500 ml'yi aşmamalıdır.
Her kap modeli (ister aerosol püskürtücü ister kartuş olsun) hizmete alınmadan önce 6.2.6.2'ye uygun
şekilde gerçekleştirilecek bir hidrolik basıncı karşılamalıdır.