Sınıf 4.1 maddeleri ve nesneleri aşağıdaki şekilde alt gruplara ayrılır:
F Alevlenebilir katılar, ikincil tehlikesi olmayan:
F1 Organik;
F2 Organik, erimiş;
F3 İnorganik;
F4 Nesneler;
FO Alevlenebilir katılar, yükseltgen;
FT Alevlenebilir katılar, zehirli:
FT1 Organik, zehirli;
FT2 İnorganik, zehirli;
FC Alevlenebilir katılar, aşındırıcı;
FC1 Organik, aşındırıcı;
FC2 İnorganik, aşındırıcı;
D İkincil tehlikesi olmayan duyarlılığı azaltılmış katı patlayıcılar;
DT Duyarlılığı azaltılmış katı patlayıcılar, zehirli;
SR Kendiliğinden tepkimeye giren maddeler:
SR1 Sıcaklık kontrolü gerekmeyenler;
SR2 Sıcaklık kontrolü gerekenler.
PM Polimerleştirici maddeler
PM1 Sıcaklık kontrolü gerekmeyenler;
PM2 Sıcaklık kontrolü gerekenler.
Alevlenebilir katılar
Tanım ve özellikler
Alevlenebilir katılar, çabuk tutuşabilir katılar ve sürtünmeden dolayı yangına neden olabilen katılardır.
Çabuk tutuşabilir katılar kibritin yanması gibi, bir ateşleme kaynağı ile kısa süreli temas ettiğinde kolayca tutuşan ve alevi hızla yayılan tozlu, tanecikli veya macunsu tehlikeli maddelerdir. Tehlike sadece yangından değil, zehirli tutuşma ürünlerinden de kaynaklanabilir. Metal tozlar, bir yangının söndürülme zorluğundan dolayı özellikle tehlikelidir, çünkü karbon dioksit veya su gibi normal söndürme maddeleri tehlikeyi artırabilir.
Sınıflandırma
Sınıf 4.1'de alevlenebilir katılar olarak sınıflandırılmış madde ve nesneler, Bölüm 3.2 Tablo A'da listelenmiştir. Bölüm 3.2 Tablo A'da ismen belirtilmeyen organik maddelerin ve nesnelerin, Bölüm 2.1'in hükümlerine uygun olarak alt başlık 2.2.41.3'teki ilgili kayda atanması, deneyimlere veya Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1'e uygun olarak test sonuçlarına dayandırılabilir. İsmen belirtilmeyen inorganik maddelerin atanması, Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1 uyarınca test prosedürlerinin sonuçlarına dayandırılır; daha kesin temellere oturtulmuş bir sınıflandırmaya yol açacaksa, deneyim de göz önüne alınır.
Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1 uyarınca test prosedürlerine dayandırılarak, ismen belirtilmeyen maddelerin 2.2.41.3'te belirtilen kayıtlardan bir tanesine atanması durumunda aşağıdaki kriterler uygulanır:
(a) Metal tozlar veya metal alaşımların tozları dışında, toz hâlinde, tanecikli veya macunsu maddeler, bir ateşleme yüzeyi ile kısa süreli temasla kolayca tutuşuyorlarsa (örneğin kibritin yanması) veya tutuştuğu takdirde, ateş hızla yayılıyor, 100 mm mesafede yanma süresi 45 saniyeden daha az veya yanma oranı 2,2 mm/s'den daha büyükse, Sınıf 4.1'de kolayca alevlenebilir maddeler olarak sınıflandırılır;
(b) Metal tozlar veya metal alaşımların tozları bir alevle tutuşuyor ve tepkime 10 dakika veya daha kısa sürede tüm numuneye yayılıyorsa, Sınıf 4.1'de sınıflandırılır.
Sürtünmeden dolayı yangına neden olabilecek katılar, mevcut kayıtlarla kıyasen (örneğin kibritler) veya herhangi bir özel hükme göre Sınıf 4.1'de sınıflandırılır.
Ayrıca, 2.2.41.1.4'te ve 2.2.41.1.5'te belirtilen kriterler ve Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, Başlık 33.2.1'deki test yöntemlerine dayanılarak, ismen belirtilen bir maddenin yapısı nedeniyle bu Sınıfın hükümlerine tabi olmayacağı saptanabilir.
Ek katkılar sonucu Sınıf 4,1 maddeleri, Bölüm 3.2 Tablo A'da ismen belirtilen maddelerin ait oldukları tehlike kategorilerinden farklı kategorilere girdikleri takdirde, bu karışımlar ve çözeltiler, asıl tehlike derecelerine göre ait oldukları kayıtlara atanır.
NOT: Çözeltilerin ve karışımların (müstahzarlar ve atıklar gibi) sınıflandırılması için, ayrıca, bkz. 2.1.3.
Paketleme gruplarının atanması
Bölüm 3.2 Tablo A'daki çeşitli kayıtlar altında sınıflandırılmış alevlenebilir katılar, Test ve Kriterler Elkitabı, Kısım III, alt başlık 33.2.1'deki test prosedürleri esas alınarak paketleme grubu II'ye veya III'e, aşağıdaki kriterlere uygun olarak atanır:
(a) Test edildiğinde 100 mm' lik mesafede yanma süresi 45 saniyeden az olan, çabuk tutuşabilir katılar aşağıdaki şekilde gruplara atanır:
Paketleme grubu II: Alev, ıslatılmış bölgeyi geçiyorsa;
Paketleme grubu III: Islatılmış bölge, alevi en az dört dakika için durdurabiliyorsa;
(b) Metal tozları veya metal alaşımlarının tozları aşağıdaki şekilde gruplara atanır:
Paketleme grubu II: Test edildiğinde, tepkime tüm numune boyunca beş dakikada veya daha az sürede yayılıyorsa;
Paketleme grubu III: Test edildiğinde, tepkime tüm numune boyunca beş dakikadan daha fazla bir sürede yayılıyorsa.
Sürtünmeden dolayı yangına neden olabilen katılar için, paketleme grubu mevcut kayıtlarla kıyaslanarak veya herhangi özel bir hükme göre atanır.
Kendiliğinden tepkimeye giren maddeler
Tanımlar
ADR'nin amaçları doğrultusunda, ısısı sabit olmayan kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, oksijen (hava) katılımı olmadan da güçlü ekzotermik bozunmaya girme eğilimindedir. Aşağıdakileri karşıladığı takdirde maddeler, Sınıf 4.1'deki kendiliğinden tepkimeye giren maddeler olarak düşünülmez:
(a) Sınıf 1 kriterlerine göre patlayıcı maddeler;
(b) %5 veya daha fazla alevlenebilir organik madde içeren yükseltgen madde karışımlarının Not 2'de belirtilen sınıflandırma prosedürüne tabi olması haricinde, Sınıf 5.1 için sınıflandırma prosedürü (bkz. 2.2.51.1) uyarınca yükseltgen maddeler;
(c) Sınıf 5.2 kriterlerine göre organik peroksit (bkz. 2.2.52.1);
(d) Bozunma ısısı 300 J/g değerinden az veya
(e) Kendiliğinden hızlanan bozunma sıcaklığı (SADT) (bkz. aşağıdaki Not 3), 50 kg'lık bir ambalaj için 75 °C'nin üstünde.
NOT 1: Bozunma ısısı, uluslararası kabul görmüş herhangi bir yöntem kullanılarak saptanabilir; örn., ayrımsal taramalı kalorimetri ve adiyabatik kalorimetri.
NOT 2: %5 veya daha fazla alevlenebilir organik madde içeren, yukarıdaki (a), (c), (d) veya (e) 'de belirtilen kriterleri karşılamayan, Sınıf 5.1 kriterlerini karşılayan yükseltgen madde karışımları, kendiliğinden tepkimeye giren madde sınıflandırma prosedürüne tabidir.
Kendiliğinden tepkimeye giren madde, B ila F özellikleri gösteren bir karışım, Sınıf 4.1 'e ait kendiliğinden tepkimeye giren madde olarak sınıflandırılır.
Kendiliğinden tepkimeye giren madde, tip G özelliklerini gösteren bir karışımın, Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım II, başlık 20.4.3 (g)'de verilen ilke uyarınca Sınıf 5.1'e ait bir madde olarak sınıflandırılması (bkz. 2.2.51.1) düşünülür.
NOT 3: Kendiliğinden hızlanan bozunma sıcaklığı (SADT), taşıma sırasında ambalajlardaki maddelerde kendiliğinden hızlanan bozunmanın görülebileceği en düşük sıcaklık anlamına gelir. SADT'nin saptanması ile ilgili zorunluluklar, Testler ve Kriterler Elkitabı Kısım II, Bölüm 20de ve başlık 28.4'te verilmiştir.
NOT 4: Kendiliğinden tepkimeye giren madde özelliği gösteren herhangi bir madde, 2.2.42.1.5'e göre Sınıf 4.2 içerisinde sınıflandırılmak üzere pozitif test sonucu verse bile, bu şekilde sınıflandırılır.
Özellikler
Kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin bozunması, ısı, katalitik katışkılarla (örn., asitler, ağır metal bileşikleri, bazlar) temas, sürtünme veya darbe yoluyla başlatılabilir. Bozunma hızı, sıcaklık ile artar ve maddeye göre değişiklik gösterir. Özellikle tutuşma oluşmamışsa, bozunma, zehirli gaz veya buharların açığa çıkmasına neden olabilir. Belirli bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler için sıcaklığın kontrol altına alınması gereklidir. Bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, özellikle bir kap içerisinde bulunuyorlarsa, patlayarak çözünebilir. Bu özellik seyrelticilerin eklenmesiyle veya uygun ambalajların kullanılmasıyla değiştirilebilir. Bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddeler şiddetle yanar. Örnek olarak, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler aşağıda listelenen tipte bazı bileşiklerdir:
alifatik azo bileşikler (-C-N=N-C-);
organik azidler (-C-N3);
Diazonyum tuzları (-CN2+ Z);
N-nitroso bileşikleri (-N-N=O) ve
aromatik sulfohidrazidler (-SO2-NH-NH2).
Liste bunlarla sınırlı değildir ve başka tepkime grupları olan maddelerin ve bazı madde karışımlarının benzer özellikleri olabilir.
Sınıflandırma
Kendiliğinden tepkimeye giren maddeler tehlike derecelerine göre yedi tipe ayrılır. Kendiliğinden tepkimeye giren madde tipleri, teste tabi tutulduğu ambalaj içinde taşınmasına izin verilmeyen tip A'dan, Sınıf 4.1'in kendiliğinden tepkimeye giren maddelerine ilişkin hükümlerine tabi olmayan tip G'ye kadar değişir. Tip B ve F arasındaki sınıflandırma, bir ambalaj içerisinde bulunmasına izin verebilecek azami miktar ile doğrudan doğruya ilişkilidir. Sınıflandırma için uygulanacak prensiplere ek olarak, uygulanabilir sınıflandırma prosedürleri, test yöntemleri ve kriterler ve uygun örnek test raporu, Testler ve Kriterler Elkitabı, Kısım II' de verilmiştir.
Sınıflandırılmış ve 2.2.41.4'te listelenen ambalajlarda taşınmasına izin verilmiş kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, 4.1.4.2, paketleme talimatı IBC520'de listelenen IBC'lerde taşınmasına izin verilmiş olanlar ve Bölüm 4.2 uyarınca tanklarda taşınmasına izin verilmiş olanlar 4.2.5.2, portatif tank talimatı T23'te listelenmiştir. Listede yer alan, izin verilmiş her madde, Bölüm 3.2 Tablo A'da (UN No. 3221 ila 3240) genel bir kayda atanmıştır ve ilgili ikincil tehlikeler ve taşıma bilgisini içeren dipnotlar verilmiştir.
Toplu kayıtlar aşağıdakileri belirtir:
- Kendiliğinden tepkimeye giren maddeler tip B ila F, bkz. yukarıdaki 2.2.41.1.11;
- Fiziksel hal (sıvı/katı) ve
- Sıcaklık kontrolü (gerektiğinde), bkz. aşağıda verilen 2.2.41.1.17.
2.2.41.4'te listelenmiş kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin sınıflandırılmaları teknik olarak saf madde esaslarına dayanır (%100'den daha düşük konsantrasyonların belirtildiği durumlar hariç).
2.2.41.4, 4.1.4.2, paketleme talimatı IBC520'de veya 4.2.5.2, portatif tank talimatı T23'te listelenmemiş kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin sınıflandırılması ve toplu bir kayda atanması, menşe ülkenin yetkili makamı tarafından test raporuna bağlı olarak yapılır. Onay beyanı, sınıflandırma ve ilgili taşıma koşullarını içerir. Menşe ülke ADR'ye Taraf Ülke değilse, taşıma koşulları ve sınıflandırma sevkiyatın ilk ulaşacağı ADR Taraf Ülkesinin yetkili makamı tarafından belirlenir.
Çinko bileşikleri gibi etkinleştirici maddeler, tepkimeyi değiştirmek için bazı kendiliğinden tepkimeye giren maddelere eklenebilir. Etkinleştiricinin tipine ve konsantrasyonuna bağlı olarak, bu ekleme ısıl kararlılıkta bir azalmaya ve patlayıcı özelliklerde bir değişime neden olabilir. Bu özelliklerin herhangi biri değiştirildiği takdirde, yeni formülasyon sınıflandırma prosedürüne göre işlem görecektir.
Test sonuçlarının tümünün elde olmadığı ve ek testler veya incelemeler için taşınması gereken, 2.2.41.4'te listelenmemiş kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin veya kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin formülasyonlarının numuneleri, aşağıdaki koşulların sağlanması şartıyla, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler tip C için uygun kayıtlardan birine atanır:
- Mevcut veriler, numunenin, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler tip B'den daha tehlikeli olmadığını gösterir;
- Numune, paketleme yöntemi OP2'ye göre ambalajlanmış ve her taşıma ünitesi için miktar 10 kg ile sınırlıdır;
- Mevcut veriler, kontrol sıcaklığının, varsa, herhangi bir tehlikeli bozunmayı önleyecek kadar düşük ve herhangi tehlikeli bir faz ayrışmasını önleyecek kadar yüksek olduğunu gösterir.
Duyarlılığın azaltılması
Taşıma sırasında güvenliği sağlamak amacıyla, birçok durumda, bir seyreltici kullanılarak kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin duyarlılığı azaltılır. Bir madde yüzdesinin şart koşulduğu durumlarda, bu, en yakın tamsayıya yuvarlanmış kütle yüzdesini verir. Bir seyreltici madde kullanılmışsa, kendiliğinden tepkimeye giren madde, seyrelticinin taşıma sırasındaki şekliyle ve konsantrasyonuyla teste tabi tutulur. Ambalajdan sızıntı hâlinde, kendiliğinden tepkimeye giren maddenin tehlikeli derecede yoğunlaşmasına yol açabilecek seyrelticiler kullanılmaz. Herhangi bir seyreltici, kendiliğinden tepkimeye giren madde ile uyumlu olmalıdır. Bu anlamda, uyumlu seyrelticiler, kendiliğinden tepkimeye giren maddelerin ısıl kararlılığı ve tehlike tipi üzerinde olumsuz bir etki yapmayacak katılar ve sıvılardır. Sıcaklık kontrolü gerektiren formülasyonlardaki sıvı seyrelticilerin (bkz.2.2.41.1.14) kaynama noktaları en az 60 °C'dir ve parlama noktaları 5 °C'den az değildir. Sıvının kaynama noktası, kendiliğinden tepkimeye giren maddenin kontrol sıcaklığından en az 50 °C daha yüksektir.